چاپ

قم انلاين- بسياري از کارشناسان حوزه محيط زيست بر اين باورند که کاهش بارندگي و خشکسالي‌هاي پياپي، عدم مديريت جامع منابع آب، عدم توجه به حق آبه‌هاي محيط زيستي، گسترش بيابان ها و تخريب‌هاي ناشي از فعاليت‌هاي انساني قم را در معرض آلودگي هوا قرار داده است. آسيبي که نه تنها خود شهر قم را با مشکلات زيست محيطي و آلودگي مواجه مي سازد بلکه استان هاي همجوار را نيز دچار خواهد کرد. وجود کوير مسيله با وسعت بيش از 10 هزار هکتار، درياچه نمک حوض سلطان در 40 کيلومتري شمال شهرستان قم و کاهش شديد آب هاي رودخانه قمرود و قره چاي به حجم توليد ريزگردهاي قم افزوده است. *کانون هاي توليد ريزگرد در قم به اعتقاد بسياري از کارشناسان حوزه محيط زيست، درياچه نمک مهمترين کانون بحران و توليد ريزگرد در قم است. موقعيت جغرافيايي اين درياچه مابين سه استان اصفهان، قم و سمنان واقع است که از غرب به کوه‌هاي سفيدآب و سياه کوه و منطقه پارک ملي کوير، از شمال و غرب به کوير مسيله و از جنوب به کوير مرنجاب و بند ريگ محدود است. به دليل گرماي زياد، در فصل تابستان قطعات نمک روي اين درياچه شناور شده و بادهاي شديد نيز آنها را به سمت شهرهاي مختلف از جمله قم پراکنده مي سازد. زمين اين درياچه پوشيده از رسوبات نمک است که بر اثر انباشته شدن سيلابها و آبهاي سطحي در طول قرنها پديد آمده ‌است. عمق نمک اين درياچه بين 5 تا 54 متر متغير است که توسط لايه‌هاي خاک رس از يکديگر جدا شده‌اند. منطقه کوه نمک نيز در کيلومتر 15 از جاده قم به جعفريه و در دشت گازران قرار داشته و داراي ساختار رسي همراه با رگه هاي نمک مي باشد که نقش مهمي در توليد ريزگردهاي قم دارد به گونه اي که رحمان دانيالي مدير کل محيط زيست استان قم مي گويد: 10 درصد کانون توليد ريزگرد مرکز کشور مربوط به درياچه نمک و حوزه قم است. دشت مسيله نيز از ديگر کانون هاي توليد ريزگرد در قم است، وسعت کوير مسيله بيش از 10 هزار هکتار مي باشد. در گذشته سيلاب هاي دو رودخانه قمرود و قره چاي به سمت اين دشت سرازير مي شدند ولي امروز به گفته مدير کل منابع طبيعي استان قم، اين ميزان به صفر مطلق رسيده است، بنابراين توليد ريزگردهاي اين دشت حتي به تهران هم مي رسد. اين در حالي است که دشت مسيله که در حد فاصل درياچه نمک و درياچه حوض سلطان قرار دارد در زماني نه چندان دور پوشيده از جنگل‌هاي کويري بود و با دريافت سيلاب‌هاي مناطق بالادست و گونه‌هاي جانوري و گياهي، اکوسيستمي بسيار غني‌ را در مرکز فلات ايران مرکزي به خود اختصاص داده بود ولي هم اکنون به‌دليل خشکسالي، 95 درصد از اکو‌سيستم خود را از دست داده و به کوير و کانوني براي ريزگردها تبديل شده است. همچنين برخي صنايع و کارگاه هاي شن و ماسه و معادن موجود که در مسير بادهاي غالب قرار دارند عامل ديگري براي توليد ريزگرد در قم مي باشند. ريزگرد پديده‌اي است که از ترکيب ذرات ريز گرد و غبار با آلاينده‌هاي شهري به وجود مي‌آيد و بر اثر بادهاي قوي بر سطح خاک ايجاد و موجب معلق شدن ذرات ريز خاک در هوا مي‌شود که اين رويداد يک امر طبيعي در بيابان‌ها محسوب مي‌شود. بروز خشکسالي‌هاي مداوم، کاهش بارندگي، از بين رفتن جنگلها، گسترش بيابان ها باعث افزايش پديده گرد و غبار شده است. *مخاطرات بهداشتي گرد و غبار بيشترين تاثير گرد و غبار در هوا بر روي نوزادان، کودکان، نوجوانان، سالخوردگان، افراد مبتلا به بيماري‌هاي تنفسي مانند آسم، برونشيت و آمفيزم و بيماران قلبي است چرا که در اين افراد موجب ايجاد واکنش‌هاي آلرژيک و حملات آسم، مشکلات تنفسي حاد و کاهش طول عمر مي‌شود. نهال کاري، بيابان زدايي، کنترل فعاليت‌هاي عمراني و منابع ساکن توليد گرد و غبار، استفاده از فناوري‌هاي جديد در مهار گرد و غبار، افزايش آگاهي‌هاي عمومي، مديريت صحيح منابع آب و خاک و مقابله با بيابانزايي از مهمترين راهکارهاي مقابله با ريزگردها مي باشد. اکنون وضعيت ريزگردها در قم به مرحله اي رسيده است که محسن بهشتي معاون عمراني استاندار قم نيز با نگراني مي گويد: وضعيت ريزگردها در قم نگران‌کننده است و اين ريزگردهاي توليد شده نه تنها براي خود استان، بلکه براي استان هاي مجاور نيز آسيب زا مي باشد. *گفت وگو با صاحبنظران مدير کل حفاظت محيط زيست استان قم گفت: مقابله با ريزگردهاي استان قم تنها از عهده يک سازمان يا نهاد برنمي آيد بلکه نياز به يک عزم جدي و همکاري عملي همه دستگاه هاي استاني و کشوري دارد. رحمان دانيالي خاطرنشان کرد: در شرايط کنوني مهمترين کار مقابله با کانون هاي حساس ريزگردهاست که اين کانون ها شناسايي شده و اميد است در قالب اعتبارات ملي و استاني بتوانيم با اين پديده مقابله جدي کنيم. وي يادآور شد: تخصيص حقابه هاي قم، تلاش براي جنگل کاري و بيابان زدايي و مقابله با دفع نخاله و زباله در محدوده هاي شهري از اقداماتي است که بايد در راستاي مقابله با ريزگردها انجام شود. دانيالي تصريح کرد: کانون هاي باز شامل دفع نخاله وزباله هاي درون شهري نيز در توليد ريزگردها نقش آفرين است که بايد با همکاري شهرداري اين مشکل برطرف شود. مديرکل حفاظت محيط زيست استان قم بيان داشت: مهمترين کانون بحران در زمان حاضر، درياچه نمک است که بايد با مطالعه دقيق، با آن مقابله کرد و بهترين کار نيز نهال کاري و کاشت بوته هاست. دانيالي به ناکافي بودن حدود 20 هزار هکتار از اراضي نهال کاري شده استان قم اشاره و اظهار کرد: درياچه نمک يک مساله اثرگذار بر ساير استان هاي کشور نيز هست و بايد با يک عزم ملي مشکل ريزگردهاي ناشي از آن برطرف شود. * بيش از 105 هزار هکتار در قم کانون بحران هستند مديرکل منابع طبيعي و آبخيزداري قم نيز گفت: در استان قم بيش از 400 هزار هکتار ظرفيت بيابان شدن دارد و بيش از 105 هزار هکتار نيز کانون بحران هستند که بايد با جديت با آن مقابله کنيم. سيدمحمد تقي سجادي افزود: پوشش گياهي در بخش هايي از اين 400 هزار هکتار نيز در آستانه نابودي است و سطح ناپايدار پيدا کرده و وقتي در معرض باد قرار مي گيرد گرد و خاک و ريزگرد توليد مي کند. وي گفت: مشکلاتي که ما امروز از ناحيه ريزگردها گريبانگير آن هستيم بخشي طبيعي و بخش هايي نيز مربوط به سوءمديريت در دوره هاي گذشته بود. وي ادامه داد: البته سوء مديريت به معناي آن نيست که برخي اقدامات در آن دوره ها ضرورت نداشته، بلکه تمهيدات و الزام هاي زيست محيطي مورد توجه قرا نگرفت و عوارض ثانويه آن باعث اين مشکلات شده است. سجادي به عنوان نمونه گفت: دشت مسيله در دهه نه چندان دور، پوشش گياهي بسيار قوي داشته و دام هاي سنگين به راحتي در آن چرا مي کردند و از اين مراتع طبيعي، در سطح بالايي برداشت علوفه صورت مي گرفت. وي افزود: در حال حاضر وقتي عکس هاي هوايي دهه 40 اين دشت را نگاه مي کنيم متوجه مي شويم که در مقايسه با قبل، امروز وضعيت مطلوبي نداريم، در گذشته سيلاب هاي طبيعي ناشي از رودخانه قمرود و قره چاي در اين دشت پخش مي شد و قسمت قابل توجهي از آن را پوشش مي داد. سجادي بيان داشت: امروز به دليل انجام عمليات هايي مانند سد سازي و يا تغيير شرايط اقليمي و کاهش بارندگي، اين آوردهاي آبي در دشت مسيله به صفر مطلق رسيده است. وي ادامه داد: وقتي آب و سيلاب ها کم و بارندگي هم کاهش داشته باشد، بيانان ها و کانون هاي توليد ريزگرد خود به خود توسعه پيدا مي کند. سجادي خاطرنشان کرد: امروز ما 105 هزار هکتار بيابان در چهار محدوه قم شامل محدود کوه نمک، دشت مسيله، حسين آباد ميش مست و بخش هاي پيراموني قم وجود دارد که در فصل هاي مختلف بويژه تابستان و اواخر بهار منشا توليد گرد وغبار هستند. وي ادامه داد: در شش ماهه دوم سال کانون هاي درياچه نمک تاثير مي گذارد و در اواخر خرداد و تابستان نيز جهت باد شرقي و غربي مي شود که اين تاثيرات ناشي از دشت مسيله است. وي راهکارهاي مقابله با اين معضل را همکاري دستگاه هاي مختلف و يک عزم ملي دانست و گفت: براي کنترل محدوه هاي بحران زا، سه هزار هکتار عمليات بوته و جنگل کاري در حوزه کوه نمک انجام شده است. سجاي خاطرنشان کرد: در محدوده حسين آباد نيز حدود پنج هزار هکتار بوته کاري و جنگل کاري داشتيم و در مناطق مختلف ديگر نيز کارهاي مشابهي انجام شده است. وي با بيان اينکه ميان گستره کانون هاي توليد ريزگرد و اقدامات دولت تناسبي وجود ندارد، گفت: سطح بيابان و کوير و هزينه هاي آنها بسيار وسيع و منابع ريالي محدود است. سجادي گفت: استفاده از ظرفيت تشکل هاي مردم نهاد براي بيابان زدايي بسيار مهم است و ما با استفاده از توان روستاييان در اين زمينه گام هاي مهمي برداشتيم. و ادامه داد: دشت مسيله با 40هزار هکتار وسعت کانوني است که استان هاي مجاور را هم در مسير آسيب قرار مي دهد و بايد يک عزم ملي براي مقابله با ريزگردهاي آن ايجاد شود. وي خاطرنشان کرد: همانگونه که براي درياچه اروميه، هامون و جازموريان اراده ملي جهت حل بحران شکل گرفته است در قم نيز بايد چنين اتفاقي بيفتد. وي گفت: وقتي حرف از دشت مسيله به ميان مي آيد درياچه اروميه مانند 30 سال پيش اين دشت است اگر اراده ملي ايجاد و منابعي به آن ترزيق شود مشکل برطرف خواهد شد. سجادي هزينه بيابان زدايي را با توجه به وسعت بيابان هاي قم بسيار بالا دانست و گفت: اگر ما براي هر هکتار بيابان مبلغ 30 الي 40 ميليون ريال در نظر بگيريم، 40 هزار هکتار هزينه کلاني خواهد شد و اين يک عزم ملي را مي طلبد. وي خاطرنشان کرد: برخي مناطق بياياني به صورت خودجوش امکان احيا دارند و بايد احيا شوند، به عنوان نمونه در کنار مناطق کانوني ريزگردها، 20 هزار هکتار به صورت خودجوش درخت گز ايجاد شده است. وي گفت: اگر فرصتي از نظر سرمايه گذاري و تزريق منابع ايجاد شود خيلي از بخش هاي بياباني احيا خواهد شد، در دولت قبل مصوب شده که پساب ورامين به دشت مسيله منتقل شود و در صورت چنين اتفاقي، به تدريج اين گسترده پوشش خيلي مهمي پيدا مي کند. *دکتر مسعود جعفر اسماعيلي معاون فني مرکز بهداشت استان قم نيز در ارتباط با مشکلات سلامت ناشي از ريزگردها نيز گفت: پيامدهاي بهداشتي ريزگردها، از سه جنبه شامل افراد مبتلا، افراد در معرض خطر و جمعيت عمومي قابل بررسي است وي ادامه داد: جنبه اول افرادي که مبتلا به بيماري هاي قلبي، تنفسي، مادران باردار، شيرخواران وخردسالان و سالمندان هستند که بايد بيشتر مراقب باشند و هشدارهاي بهداشتي را جدي بگيرند. وي گفت: گروه دوم در معرض آسيب نيز شامل افرادي است که بيشتر از نرم جامعه در معرض تماس با اين آلودگي ها مي باشند، برخي شغل آنها در فضاي باز و در معرض تهديد قرار دارد که اين افراد نيز بايد مانند گروه اول مراقبت ها وهشدارها را جدي بگيرند. وي ادامه داد: علاوه بر افراد در معرض خطر، ريزگردها براي جمعيت عمومي جامعه نيز آسيب زا مي باشد و مشکلاتي را به دستگاه تنفس فوقاني و هم تحتاني وارد مي سازد و فرد را دچار کمبود دريافت اکسيژن خواهد کرد. اسماعيلي بيان داشت: عموم مردم در مقابل مخاطرات زيست محيطي يک آستانه تحملي دارند و بافت بدن انسان سالم تا ميزان بخصوصي از اشعه راديولوژي را جذب و دفع مي کند و ولي وقتي اين مخاطرات به وضعيت هشدار برسد که بدن توان دفع آنها را نداشته باشد، آسيب زا خواهد بود. معاون فني مرکز بهداشت استان قم خاطرنشان کرد: غلظت و اندازه ريزگردها بسيار مهم است هر چه غظلت بيشتر باشد مخاطره آنها نيز بالاتر است، هر اندازه ريزگردها کوچک تر باشد باز مخاطره آن بيشتر خواهد بود. اسماعيلي بيان داشت: در ريه ما نايژه ها و مژگ هايي داريم که مواد خارجي بزرگ را دفع مي کند، هر چه اين مواد ريزتر باشد به عمق ريه نفوذ مي کند و منجر به مشکلات تنفسي مانند آسم و يا بيماري هاي انسداد ريه و نارسايي تنفسي مي شود، بنابراين خيلي مهم است که بدانيم اين ذرات ريزگرد با چه قطر و مخاطره اي هستند. اين مقام مسئول بيان داشت: در زمان آلودگي هوا، سازمان محيط زيست بايد ريزگردها را ارزيابي و به مرکز بهداشت اعلام کند و ما با توجه به ضريب مخاطرات، توصيه ها را براي مردم ارائه مي دهيم. وي اظهار داشت: محدوديت و يا ممنوعيت فعاليت ها نيز بعد از اعلام ميزان مخاطرات ريزگردها اطلاع رساني خواهد شد، ولي اين نکته بسيار ضروري است که تفاوت ريزگرد، گرد وغبار با مه براي انسان هاي معمولي امکان پذير نيست. اسماعيلي خاطرنشان کرد: همانگونه که يک آب زلال ممکن است آلوده باشد، گاهي مردم نيز احساس مي کنند هوا شفاف است ولي ما از آزمايشگاه و دستگاه هاي ارزيابي عامل را دريافت مي کنيم که متفاوت است. وي ادامه داد: وقتي ديد افقي ما کم مي شود، آلاينده هاي هوا زياد شده و اگر افراد در معرض خطر هستند توصيه مي کنيم از خانه خارج نشوند و توصيه هاي بهداشتي را پيگيري کنند. اسماعيلي بيان داشت: ما براي حفظ سلامت مردم اين مطالب را بيان مي کنم و انتظار مي رود آنها نيز به اين نکات به عنوان مسائل فني توجه داشته باشند. *مديرکل هواشناسي قم با بيان اينکه تعداد روزهاي آلوده قم در دو سال گذشته نسبت به سال هاي قبل افزايش بي سابقه اي داشته، گفت: آلودگي هوا در سال 92، پنج روز، در سال هاي 93 و 94، به ترتيب 60 و 70 روز بوده است. يحيي زارع افزود: توليد دانه هاي ريز خاک در استان قم به دليل قرار گرفتن در منطقه کويري و مواجه شدن با خشکسالي هاي پي در پي به ويژه در 9 سال اخير، افزايش يافته و با کمترين وزش باد اين غبار به حرکت درمي آيد. وي با اشاره به اينکه سمت وزش باد در فصول بهار و تابستان شرقي است، اضافه کرد: خشک شدن درياچه نمک و تالاب هاي استان از مهمترين عوامل شکل گيري گرد و خاک است و از اين رو بخش عمده اي از گرد و خاک موجود در قم سفيد و منشا آن درياچه نمک است که گاهي نيز به صورت مه ديده مي شود.