بزرگنمايي:

عصر قم - قم - ثروت و گنجی تاریخی در دومین شهر مذهبی کشور نهفته است که هنوز سرزنده و با اصالت است ولی به دلیل بی‌تدبیری و تفکر جزیره‌ای نفس‌های آن به شماره افتاده است.

خبرگزاری مهر ، گروه استان‌ها- شهر قم امروز با توجه به وجود بارگاه حضرت معصومه(س)، مسجد مقدس جمکران و صدها امامزاده و مرکز علمی و فرهنگی به پایتخت مذهبی و قطب فرهنگی ایران اسلامی معروف شده است ولی شاید کمتر کسی بداند که در دل این شهر مذهبی که مقصد عاشقان اهل بیت(ع) است بافتی تاریخی زنده و پویایی وجود دارد که نه تنها هویت فرهنگی و از گنج‌های تاریخی به شمار می‌رود بلکه بناهای تاریخی محله‌های مهم و باارزش تاریخی در این بافت وجود دارد که هرکدام برای خود دارای ارزش‌های اجتماعی، فرهنگی و هم‌چنین سیاسی هستند.
با گذر در این محلات گویی یک کتاب تاریخی با ارزش را ورق زده و تاریخ و فرهنگ نسل‌های گذشته این شهر را می‌خوانیم در کنار این ارزش تاریخی بی‌شک هرکدام از این محلات تاریخی نقطه عطفی در کانون سیاسی قم بلکه ایران اسلامی و جهان تشیع را رقم می‌زنند؛ این محلات هسته شکل گیری انقلاب اسلامی بوده و یا محل زندگی و تولد هرکدام از مراجع عالی تشیع از جمله معمار کبیر انقلاب اسلامی هستند.
به باور مورخان مسجدی که هم اکنون به نام «مسجد طباطبایی» معروف است و در کنار بارگاه کریمه اهل بیت(س) قرار دارد در واقع مسجدی است که شاهان صفوی که به عنوان مؤسسان سلسله صفوی هستند مدفون هستند ازجمله شاه عباس، شاه سلیمان، و شاه سلطان حسین صفوی که در دو صندوق و یک قبر دفن هستند.
محلاتی مانند سیدان، چهارمردان، پامنار، آذر و... دارای شاخص‌های بسیار مهم مذهبی، فرهنگی و سیاسی هستند که با یک برنامه‌ریزی از سوی مدیران شهری و اجرایی قم می‌توانست جایگاه مهی در زمینه رونق گردشگری تاریخی و حتی فرهنگی باشند ولی امروز این گنج‌های پنهان مورد غفلت قرار گرفته و حال خوشی ندارند.
امروز وجود 315 هکتار بافت تاریخی و فرسوده شهر قم بر مبنای عکس هوایی سال 1335 تنظیم شده مورد جدل و کش و قوس‌های مدیران شهری است؛ عکسی که در طول سال‌ها تغییرات ساختاری بسیاری در این بافت صورت گرفته و نیاز به بازنگری و تدبیر مطلوبی دارد؛ جدلی که باعث شده از قسمت‌های از این بافت که دارای ارزش تاریخی است غفلت شود و هیچ برنامه مشخصی برای آن انجام نگیرد در حالی که استان‌های مجاور قم مانند یزد و اصفهان امروز بهترین بهره اقتصادی از بافت تاریخی خود دارند.
نشست و میزگردی با عنوان گفتمان مدیریت شهری در حوزه محدوده مصوب بافت تاریخی شهر قم با موضوع «اقدامات انجام شده مشکلات و راهکارها» شامگاه چهارشنبه با حضور مدیران اجرایی کلان‌شهر و استان قم در روزنامه 19 دی برگزار شد و بهانه‌ای شد تا از نزدیک پای صحبت مدیران اجرایی و دست اندرکار شهری قم بشینیم.
لزوم تفکیک بافت تاریخی و با ارزش از بافت فرسوده
رئیس کمیسون عمران و حمل و نقل شورای اسلامی شهر قم در این نشست با اشاره به تفکیک 315 هکتار بافت تاریخی قم می‌گوید: طبق مطالعه اجمالی بخشی از این بافت بی ارزش است که بی‌استفاده قرار گرفته است و بخش تاریخی با ارزش آن با توجه به محدودیت مالی دولت حمایت نشده و وضعیت بازار کهنه، بازار کفاش‌ها و ... هم اسف‌بار است.
روح الله امراللهی با انتقاد از عملکرد میراث فرهنگی در این زمینه می‌افزاید: مرمت‌هایی در بعضی بناهای تاریخی صورت گرفته که مؤثر و مطلوب نبوده است و امروز تیمچه بازار و بازار کهنه وضع خوبی ندارند.

اعتراض مردم از تغییر معماری ساختاری و ساخت‌وسازهای نامطلوب
اما معاون میراث فرهنگی، اداره کل صنایع دستی و گردشگری استان قم در این جلسه ضمن انتقاد از صدور بعضی پروانه‌های ساخت و ساز و چند طبقه سازی که هیچ هماهنگی با معماری اسلامی و فرهنگی شهر ندارد، بیان می‌کند: طبق قانونی که ابلاغ شده است محدوده بافت تاریخی و حریم آن باید حفظ شود و ساخت و سازهای کنونی صدماتی را به حریم بافت ایجاد کرده است.
شاهین ایل بیگی می‌افزاید: ضوابط طرح تفضیلی شهر قم مشخص است که کجاها الزام قانونی نیاز دارد و در کالبد این بافت امروز معماری و ساخت و سازهایی در حال شکل گیری است که حریم‌ها، حریم همسایگی رعایت نشده است و اعتراض مردم را به دنبال داشته و مسئولان شهری به نظر مردم توجهی ندارند.
غفلت از بناهای تاریخی و هویت و ساختار تاریخی شهر قم
یک عضو هیئت علمی دانشگاه قم و هم‌چنین عضو شورای فنی میراث فرهنگی قم نیز عقیده دارد، وقتی سؤال می‌شود چه اندازه با بافت تاریخی قم ارزش گذاشته‌ایم همه مدیران جواب مثبت دارند اما در عمل برای این بافت تاریخی هیچ کار مهمی انجام نداده‌ایم در حالی که این بافت دارای ارزش تاریخی و از عناصر مهم فرهنگی و اجتماعی شهر به شمار می‌روند.
نگاه ما به بافت تاریخی قم موضعی است در حالی که بافت زنده و پویایی داریم
مصطفی سعادت طلب می‌افزاید: وقتی صحبت از حوادث غیر طبیعی مانند زلزله می‌شود معتقدیم که بناهای تاریخی استحکام لازم را در برابر زلزله ندارند در حالی که نیاکان ما در گذشته نوعی فناوری را در سازه‌های خود در بناها استفاده می‌کردند که در برابر زلزله مقاوم هستند در این سازه‌ها بحث همسایگی، فرهنگی و اجتماعی مورد توجه شده و در بافت تاریخی قم نگاه ما موضعی بوده و برای آن کاری انجام نشده در حالی که بافت زنده و پویایی را داریم.
بافت تاریخی؛ فرصتی طلایی برای قم
مدیرعامل سازمان نوسازی، بهسازی و زیباسازی حرم مطهر حضرت معصومه(س) نیز در این نشست بیان می‌کند: در قم فرصتی به نام ورود 20 میلیون زائر وجود دارد که در دیگر استان‌ها نداریم؛ باید از این فرصت برای شناسایی و بستری برای معرفی بافت تاریخی استفاده شود و باید دستگاه‌های اجرایی و شهری از این فرصت طلایی برای ورود گردشگران به بافت تاریخی استفاده کنند ولی متأسفانه برنامه‌ها و تفکرهای جزیره‌ای مانع از برنامه‌ریزی برای بهسازی این بافت شده است.
ابوالفضل خاکی با تأکید بر اینکه باید محلات تاریخی برای حفظ الگوهای اسلامی حفظ شوند، گفت: بزرگ‌ترین تجمع اجتماعی و مذهبی در هیئت‌های محلات تاریخی مانند سیدان، چهارمردان وجود دارد و در بهسازی این محلات باید بحث کارشناسی شده مد نظر باشد.
وی اظهار داشت: اگر امروز بافت تاریخی قم زنده است به برکت وجود حضرت معصومه(س) است که مردم علاقه دارند در جوار این بارگاه زندگی کنند؛ وگرنه هیچ برنامه‌ای برای ارتقای این محلات انجام ندادیم محلاتی که اصالت خود را حفظ کرده است در حالی که بافت تاریخی یزد را غیر بومی پر کرده، این استان بهره اقتصادی را از بافت خود برده ولی ما هنوز عقب ماندیم.
معاون معماری و شهرسازی شهرداری قم در این نشست در پاسخ به انتقادهای معاون میراث فرهنگی و عضو شورای فنی میراث فرهنگی قم اظهار داشت: در طول این 4 سال اتفاق خاصی صورت نگرفته است و شورای فنی میراث فرهنگی در شورای عالی معماری و شهرسازی جایگاهی تعریف نشده است.
غلامرضا جانقربان افزود: این 315 هکتار باید برای آن ضوابطی به آن تعلق بگیرد و نمی‌توانیم به طور احساسی برای مردم تصمیم بگیریم.
امید است تداوم این نشست‌ها و آگاهی دادن رسانه‌ها از اهمیت بافت تاریخی قم تلنگری برای مسئولان شهری باشد؛ غفلت از گنجی که می‌تواند در کنار بحث زیارت برای قم اقتصادی پایدار را رقم زند.
دادن مجوزهایی برای ساخت و سازهای غیر متعارف در پهنه بافت تاریخی و هم‌چنین تراکم چند طبقه در بطن بافت تاریخی قم هماهنگی و پیوستگی این بافت را به هم خواهد ریخت و گلایه‌های بسیاری از مردم را به دنبال داشته است؛ گویی بی توجهی مسئولان به قدری زیاد است که نه تنها برای بهسازی بافت تاریخی غفلت شده بلکه در حفظ این امانت تاریخی برای نسل‌های آینده و پاسخگویی آن‌ها در آینده هم سر باز می‌زنند.