بزرگنمايي:
عصرقم- میراث فرهنگی و آثار تاریخی آن چیزی است که از گذشته برای ما به یادگار
باقی مانده و بیانگر فرهنگ و تمدن گذشتگان یک ملت می‌باشد؛ این آثار در
واقع هویت ملی و اصالت و ارزش تاریخی ملتی است که به واسطه آن به غرور ملی
رسیده و همگان چه مسئولان و چه مردم باید نسبت به پاسداری و حفظ آن آگاه
باشند.
حتی قرآن کریم در آیاتی از لزوم توجه به آثار گذشتگان و تدبر و آگاهی از
میراث و سنت‌های گذشتگان تأکید دارد؛ در جای جای ایران اسلامی بناها و
آثار تاریخی با ارزشی وجود دارد که جایگاه ویژه‌ای برای جذب گردشگر داشته و
بسیاری از آن‌ها امروز به ثبت جهانی رسیده‌اند.
شاید قم تنها با وجود بارگاه کریمه اهل بیت (س) و مسجد مقدس جمکران
شناخته شده باشد ولی در دل این استان آثار و گنج‌های تاریخی گران‌بهایی
وجود دارند که نه تنها ناشناخته بلکه امروز به دلیل بی‌توجهی به تخریب
رفته‌اند در حالی که اگر بهسازی و یا مورد توجه قرار می‌گرفت امروز از
مقاصد مهم گردشگری به شمار می‌رفت.
ولی آثار مهمی مانند تیمچه بازار، مجموعه بازار کهنه که جزو آثار شاخص
استان قم هستند با کم‌ترین بارندگی‌ها و بی‌توجهی رو به تخریب رفته و در
حالی که باید برای ثبت جهانی این آثار قدم‌های مثبتی برداشته می‌شد، دخل و
تصرف‌های بی‌جا باعث شده این اثر در غربت ثبت جهانی و توجه قرار گیرد در
حالی که ارزش تاریخی و معماری بالایی دارد.
با وجود برخی پیش بینی‌ها در مورد خسارت‌های غیرمترقبه حجم خسارت‌ها به
اماکن تاریخی قم بر اثر بارندگی اخیر دور از انتظار بود هرچند عملیات
عمرانی و مرمت جزئی از تیمچه بازار شروع شده در حالی که اعتبارات در نظر
گرفته هم ناچیز بوده ولی سوال این جاست که «چرا علاج واقعه قبل از وقوع
نباید کرد» چرا قبل از تخریب این چنینی با توجه به ثبت ملی این اثر
اعتبارات لازم اختصاص نیافته؟ چرا دیگر دستگاه‌ها به کمک میراث فرهنگی برای
حفظ این آثار وارد عمل نشدند؟
بی‌توجهی به مجموعه بازار کهنه و تیمچه بازار
یکی از شهروندان قمی می‌گوید: تیمچه بازار قم از آثار شاخص و قابل توجه
استان قم است که متأسفانه بر اثر بی‌توجهی رو به تخریب رفته است بسیاری از
دوستداران میراث فرهنگی در فضای مجازی و از مجاری قانونی دنبال راه حلی
برای حل مسئله بودند ولی اکنون قسمت بسیاری از این بنا به همراه مجموعه
بازار کهنه تخریب شده است.
محمود کریمی می‌افزاید: در حالی که در گذشته بعضی از نهادهای مردم نهاد و
هم‌چنین بعضی دوستداران میراث فرهنگی به دنبال ثبت جهانی این اثر بودند
ولی در سال‌های اخیر بعضی دخل و تصرف‌ها باعث شد تیمچه بازار قم دست خوش
تخریب و نامهربانی‌هایی شود.
یک شهروند قمی نیز بیان می‌کند: تیمچه بازار، سرای ملاحسین و هم‌چنین کهنه بازار از آثار
تاریخی و مهم قم هستند ولی مسئولان به ویژه میراث فرهنگی برای مرمت، بهسازی
و حفظ آن در برابر حوادثی مانند باران و غیره وارد عمل نشده و اکنون با
تخریب روبرو شده‌اند در حالی که آثار تاریخی در دیگر استان‌ها سالانه مرمت و
بازسازی و ردیف بودجه‌های مطلوبی برای آن اختصاص می‌یابد.
محسن بیگدلی می‌افزاید: این آثار اگر مورد توجه قرار می‌گرفت برای رونق
گردشگری تاریخی نقش مثبتی داشتند در حالی که باید مجموعه بازار کهنه و دیگر
آثار آن به عنوان مسیر گردشگری انتخاب می‌شد ولی امروز غریبانه رو به
تخریب رفته و هیچکس نه مردم و نه مسئولان جوابگو هستند.
عبور از بحران تحریم با توجه به میراث گذشته
یکی از اعضای قم پژوهی که در زمینه آثار تاریخی و میراث فرهنگی قم تحقیق و پژوهش‌های بسیاری داشته نیز می‌گوید: اگر به میراث فرهنگی توجه می‌شد با رونق گردشگری با بهره‌گیری از
میراث فرهنگی و آثار تاریخی در زمینه رونق گردشگری امروز می‌توانستیم از
بحران تحریم عبور کنیم.
تیمچه بازار قم بزرگترین طاق ضربی جهان است بزرگترین از این طاق در جهان دیده نشده است
سید محسن محسنی بیان می‌کند: با برگزاری تور برای میراث فرهنگی قم به
اقتصاد پایداری می‌رسیدم در حالی که با رونق گردشگری تاریخی حتی با صادر
نشدن یک بشکه نفت هم با بحران کنونی روبرو نبودیم و به جای دخل و تصرف‌های
نابجا در آثار تاریخی مانند تیمچه بازار امروز این بنای با ارزش به ثبت
جهانی می‌رسید.
وی اظهار داشت: میراث فرهنگی برای نجات این بنای با ارزش باید برای رفع
آسیب‌ها و ناهنجاری‌های ایجاد شده همت می‌کرد؛ اگر شده حتی اعتبارات بسیاری
را هم هزینه می‌کرد. این بنا ارزش دارد برای آن اعتبار و هزینه شود.
تیمچه بازار بزرگترین طاق ضربی جهان
این پژوهشگر آثار تاریخی قم می‌گوید: تیمچه بازار قم بزرگترین طاق ضربی
جهان است بزرگترین از این طاق به ظاهر در جهان دیده نشده است و معمار آن
جزو برجسته‌ترین معماران هزاره اخیر است که به نام «استاد حسن قمی» شهرت
دارد و وجود تیمچه بازار باعث ارزش تاریخی بازارها و راسته بازارهای قم شده
است.
به گفته وی، سازنده این بنا صحن و حرم صحن اتابکی در حرم حضرت معصومه
(س) را نیز ساخته و معمار ویژه «میرزا علی اصغر خان» و «امین السلطان» و
اتابک اعظم در دوره ناصرالدین شاه است که بزرگترین شخصیت سیاسی بوده که
اقدام به معماری وسیعی در جای جای ایران کرده است.
محسنی می‌افزاید: برای ثبت جهانی این بنای با ارزش همتی انجام نشده است
در حالی که یادداشت‌ها و مطالبی برای ارزش این بنا نگاشته شده نه مورد توجه
مسئولان بوده و نه مردم هم روحیه مطالبه‌گری برای پاسداری و حفظ این بنا
از مسئولان دارند.
بی‌توجهی به بافت کهن و آثار تاریخی قم
این عضو بنیاد قم پژوهی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اهمیت
کاروانسرای ملأ حسین اظهار داشت: کاروانسرای حاجی حسین به دلیل اینکه در
مجموعه بازار و میدان کهنه قرار دارند اهمیت ویژه‌ای دارند بافت کهن قم
مجموعه‌ای از بناها و محوطه‌های تاریخی است که در کنار هم قرار دارند مانند
مجموعه حدود اربعه که در حد شرقی بلوار روحانی، حد غربی 55 متری عمار یاسر
و هم‌چنین حد جنوبی خیابان آذر و حد شمالی بلوار 15 خرداد قرار گرفته‌اند.
در درون بافت کهن نباید هیچ خیابانی عبور کند و نباید تراکم زیاد داده شود
محسنی می‌افزاید: مهم‌ترین اجزای بافت تاریخی قم شامل، بازار کهنه، آب
انبار کهنه، میدان کهنه و منار زندیه هم‌چنین مسجد فیض و منارهای مدرسه
غیاثیه و مسجد جامع، مقبره مسافر و مسجد آلوچو و مدرسه جهانگیرخان است؛
مقابر چهل اختران و موسی مبرقع و پاره‌ای اجزای کوچک‌تر مانند سقاخانه و
مسجد میدان کهنه که هر یک ارزش تاریخی در این مجموعه وجود دارد.
به گفته وی، در درون بافت کهن نباید هیچ خیابانی عبور کند و نباید تراکم
زیاد داده شود آپارتمان سازی باید تعطیل شود عناصر نابود شده مانند دروازه
ری با مدارکی که به تازگی تحصیل شده باید بازسازی شود سنتی سازی در این
قسمت باید تشویق شود سرای ملاحسین مهم است چون یکی از عناصر شاخص این
مجموعه است به قول سعدی «چو عضوی به درد آورد روزگار، دگر عضوها را نباشد
قرار» بنابراین اجرا و مجموعه بافت کهن با هم معنی دارند.
وجود 350 اثر متنوع تاریخی مهم در قم
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قم نیز می‌گوید: قم ظرفیت‌های مهم تاریخی بسیار و متنوعی دارد حدود 350 اثر از
آثار تاریخی قم به ثبت آثار تاریخی کشور رسیده است که شامل کاروانسراهای
تاریخی مانند کاروانسرای دیرگچین مادر، کاروانسرای ایران و مساجد تاریخی
مانند مسجد امام حسن عسکری، مسجد جامع و مسجد میدان کهنه و هم‌چنین مدارسی
مانند مدرسه فیضیه، حجتیه، غیاثیه، و غیره است که به همراه بارگاه حضرت
معصومه (س) و مسجد مقدس جمکران از ظرفیت‌های مهم گردشگری قم هستند.
حمید یزدانی با اشاره بارندگی‌های اخیر و چالش تخریب آثار تاریخی در قم
می‌افزاید: طی بارندگی‌های اخیر تمام آثار تاریخی ثبت شده در فهرست آثار
ملی در استان قم آسیب شناسی و پایش شد و 40 اثر در اولویت رفع آسیب شناسی
قرار گرفت که متأسفانه در بودجه درخواست شده سال‌های 96 و 97 اعتباری خاص
برای نگهداری بناها دیده نشده بود.
به گفته این مسئول، ما موفق شدیم از طریق سازمان مرکزی مبلغ اندکی بودجه
برای مرمت اضطراری دریافت و آن را برای برطرف کردن آسیب جزئی هزینه کنیم.
وی اظهار داشت: خانه تاریخی ملاصدرا واقع در شهر کهک تخریب خاصی نداشت است و فقط در حد نگهداری ساده بود که اقدام مرمتی انجام شد.
اقدامات اجرایی برای ترمیم تیمچه بازار قم
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قم می‌گوید: در اثر
بارندگی اخیر که استان قم شاهد بود بخشی از یک طاق پوششی تیمچه بازار قم
دچار آسیب شد هرچند که این قسمت از 4 سال گذشته تخریب شده بود و با شمع‌های
چوبی مهار شده بود با این همه از ساعات ابتدای وقوع این اتفاق معاونت
میراث فرهنگی و شورای فنی اداره کل میراث فرهنگی در محل حاضر و راهکارهای
اجرایی برای پیشگیری از تخریب بیشتر و مرمت و بازسازی بررسی و تصمیم گیری
شد.
میراث فرهنگی در انحصار سازمان خاصی نیست بلکه سرمایه‌ای است که از گذشتگان به ما رسیده است
یزدانی بیان می‌کند: خوشبختانه به تزئینات مقرنس‌ها و رسمی بندی‌ها
آسیبی وارد نشده است هم‌زمان با پیگیری اینجانب تأمین اعتبار مورد نیاز از
محل اعتبارات سازمان مرکزی انجام و با حضور پیمانکاران و معماران و
استادکاران سنتی در خصوص نحوه انجام عملیات مرمتی تصمیم‌گیری شد اقدامات
حفاظتی اضطراری صورت گرفت و با شروع آواربرداری و حذف مخاطرات شروع و ظرف
یک ماه به اتمام خواهد رسید.
وی با اشاره به تخریب بازار کهنه و بازار نو اظهار داشت: در سال 98 برای
بازارهای قم مانند کهنه و نو و 40 اثری که در اولویت رفع آسیب
قرارگرفته‌اند نیز درخواست اعتبار عمرانی شده و با ستاد بحران استان هم در
ایام نوروز مکاتبه و درخواست بودجه استحکام بخشی شده است.
تعامل میراث فرهنگی با دیگر دستگاه‌ها باهدف حفظ آثار تاریخی
یزدانی می‌افزاید: میراث فرهنگی در انحصار سازمان خاصی نیست بلکه
سرمایه‌ای است که از گذشتگان به ما رسیده و رسالت ما در برابر گذشتگان و
آیندگان این است که این میراث نیاکان را به سلامت به دست نسل بعدی بسپاریم
باید مردم با تمام جدیت به کمک و یاری میراث فرهنگی شتافته و هرجا احساس
کردند این آثار در معرض آسیب قرار دارند به همکاری یگان حفاظت از میراث
فرهنگی شتافته و کمک کنند.
وی به تعامل شهرداری قم با سازمان میراث فرهنگی اشاره و می‌گوید:
شهرداری تعامل خوبی در مرمت آثار تاریخی داشته که می‌توان به آواربرداری
خانه تاریخی توکلی از سوی شهرداری اشاره کرد با توجه به بودجه محدود اداره
کل سالانه برنامه منظمی برای مرمت برخی از آثار تاریخی قم دارد که بر اساس
ضرورت طرح انجام می‌شود.