بزرگنمايي:

عصر قم - قم - یک مستند ساز گفت: زبان معیار تاریخ شفاهی با زبان رایج حوزه‌های علمیه متفاوت است، اولین گام در تاریخ شفاهی حوزه‌ این است که کسی را پیدا کنید به ظرایف زبان حوزه مسلط باشد.

 حسین دهباشی در نشست علمی «تاریخ شفاهی حوزه علمیه، سبک‌ها و الگوها» که در ساختمان انجمن‌های علمی حوزه برگزار شد، اظهار کرد: با بیان اینکه افراد فعال در حوزه تاریخ آن را تاریخ شفاهی می‌نامند و تعابیر مختلف از یک موضوع باعث شده تا درست داوری و قضاوت نکنیم و منظور ما این نیست که کارهای دیگر که تاریخ شفاهی نیستند کم‌بها هستند.
وی ادامه داد: یکی از مشکلات انتقال بحث تاریخ شفاهی این است که تاریخ شفاهی به زبان انگلیسی متولد شده و وقتی می‌خواهیم آن را وارد فرهنگ دیگری کنیم سخت است که مدعی باشیم تمام تجربه را انتقال داده، حتی اگر مقید باشید به آنچه در محیط اصلی شکل‌گرفته و ظریف‌کاری‌ها را رعایت کنید.
این مستندساز با اشاره به اینکه تاریخ شفاهی ادعای این را دارد که می‌خواهد اثر علمی باشد، افزود: چون در تاریخ شفاهی فرد تلاش می‌کند خودش قهرمان خاطره باشد و بعضی از ناکامی‌هایش را در طول زندگی با تعریف آن به کامیابی تبدیل کند یا فراموش کرده است، با این اوصاف چقدر می‌توان از آن عبرت گرفت و در کنار اسناد مکتوب قرار دهیم چقدر اعتبار دارد؟
دهباشی عنوان کرد: وقتی در مورد علم صحبت می‌کنیم باید کار علمی درست، دقیق و کامل انجام‌شده اگر این سه ویژگی در یک مطلب وجود نداشته باشد ارزش کافی ندارد، در ژورنالیسم آن قسمتی که درست باشد با یک مطلب علمی مشترک است اما وقتی محصول تولید می‌شود لازم است ژورنالیست با دقت و همه جزئیات را دیده باشد؟
قالب‌های تاریخ شفاهی
وی با اشاره به اینکه فرد محوری و موضوع محوری دو قالب تاریخ شفاهی هستند و هرکدام باید سر جای خودش استفاده شود اما در هر دو ضعف جدی داریم، تصریح کرد: در قالب فرد محور موضوع خود شخص است و از آن منظر زمانه فلان شخص چگونه است، اما در موضوع محور سابقه شخص به صورت مختصر موردتوجه قرار دارد و سپس به دنبال نظر دیگران نیز می‌رود.
این مستندساز خاطرنشان کرد: تاریخ شفاهی را از نسخه انگلیسی وارد فارسی کردیم و به همین دلیل معضلات زیادی داشتیم چون در کشوری زندگی می‌کنیم زبان معیار با زبان علمی، حوزه‌های هم دیگر را مخدوش می‌کند. زبان معیار ما در تاریخ شفاهی با زبان معیار و رایج در حوزه‌های علمیه متفاوت است و اولین گام در تاریخ شفاهی حوزه‌های علمیه این است که کسی را پیدا کنید زبان حوزه را بداند و به ظرایف سخن مسلط باشد.
دهباشی ادامه داد: یکی از دلایل نظر دادن همه در حوزه سیاست این است که زبان آن تقریباً با زبان معیار یکی است اما در علوم پزشکی به خاطر تخصصی بودن عبارات اجازه اظهارنظر به خودش نمی‌دهد.
وی با اشاره به اینکه تاریخ در حوزه چقدر جدی است و تاریخ فردی چقدر جدیت دارد، افزود: در چهل‌ساله اخیر حوزه سهمی در اداره کشور پیداکرده و احتیاطات بیشتر می‌شود و شخص احساس می‌کند اگر این حرف را بیان کنم به صلاح حوزه نیست، ممکن است سبب فتنه شود و این تجربه ثبت و ضبط نمی‌شود. این دلایل باعث می‌شود، شخص اساساً یا صحبت نکند یا بنا بگذارد اگر صحبت کردم منتظر انتشار آن باشم.
این تاریخ‌پژوه ادامه داد: از طرف دیگر مراکز تحقیقاتی، پژوهشی و تولیدی متناسب با سیاست‌ها و برنامه‌های راهبردی خود، دست به خلق آثاری نمایند. از طرف دیگر فناوری هم تغییر کرده و امکان سوءتفاهم در آن زیاد است.
دهباشی تأکید کرد: تاریخ شفاهی یک موضوع جدی است و باید برای مصاحبه‌شونده تعیین کرد کجای تاریخ حفره داریم و به کدام طرف برود تا حفره‌ها پر شوند، هر حکومتی دنبال تأیید طرف مقابل است بنابراین اگر سخنان طرف متقابل را تحریف و حذف نکند بحث را به سمتی می‌برد که خوشایند باشد.
وی افزود: ما امروزه محصولاتی را می‌بینیم که علیرغم همه ارزشی که دارند دست‌وپا می‌زنند تا قالب خاص تاریخ شفاهی حوزه را رقم بزنند. در حالی که در تاریخ شفاهی جنگ هم دست و پا می‌زنند چه برسد به تاریخ شفاهی حوزه.
این مستندساز گفت: حوزه تاریخ‌پژوهی باید به بلوغ برسد، باید حوزه مصرف‌کنندگان و مخاطبان نیز به بلوغ برسند. باید این پختگی را داشته باشیم که مدام به بحث و گفت‌وگو برسیم. مثلاً یکی از مشکلات ما در کشور این است که به‌خوبی نقد کتاب نداریم.
تاریخ شفاهی اساساً برای ضبط کردن و پخش نکردن است
دهباشی با اشاره به اینکه اساساً تاریخ شفاهی برای ضبط کردن و پخش نکردن است، گفت: بنا نیست پخش شود چرا که هر سندی کاربرد خاصی دارد و قرار بر انتشار نیست. اگر کسی از ابتدا دنبال این باشد که در فضای امروزه خوب مطرح شود چیزی می‌سازد که ممکن است استفاده چندانی برای سال‌های بعدی و آینده نداشته باشد و به همین دلیل ممکن است بخش‌های قابل‌توجهی جمع‌آوری نشود چون بحث‌های ناگفته تنش دارد در حالی که باید با بهترین کیفیت پیاده شود و اسنادی که در تأیید و نفی آن است تهیه شود و گفت‌وگوهایی که با آن در تلاقی است را دریافت کرد.
وی در پاسخ به سؤالات یکی از حضار در مورد اولویت‌بندی مصاحبه‌شوندگان گفت: ابتدا باید دید بردار نهایی‌مان را قرار است به چه سمتی ببریم و موارد مختلفی را باید در نظر گرفت، مثلاً فرد در سن و سالی است که اگر به آن نپردازیم از دست می‌دهیم، یا شخص در دسترس است و حرف‌های خوبی دارد، حساسیت نسبت به شخص چگونه است، هم‌چنین باید به این نکته توجه کرد که ما نیاز داریم که زودتر به نتیجه برسیم و محصول خود را ببینیم یعنی زودبازده و دردسر کمتر.
این تاریخ‌پژوه عنوان کرد: ما از گذشته خودمان هیچ نمی‌دانیم و در همه حوزه‌ها خودمان را تکرار می‌کنیم و یادمان نمی‌آید فلان موضوع و نکته آشنا است و با زاویه‌ای دور خودمان می‌چرخیم مثلاً تجربیات مشروطیت را دوباره تکرارمی کنیم.
دهباشی تأکید کرد: انباشت تجربه نداریم و اطلاعات مؤسسات مختلف کافی نیست و موانع زیاد است، همه باید احساس نیاز کرده و به عنوان مثال خاطرات استاد خود را ضبط کرده چون بعدها که این میراث را کنار هم قرار دهیم انباشت تجربه بالایی داریم.
مستند خشت خام و ملاک افراد مصاحبه‌شونده
وی در بخش دیگر سخنانش در پاسخ سؤال یکی از حضار در مورد ملاک انتخاب افراد مصاحبه‌شونده در مستند خشت خام، اظهار کرد: ملاک این افراد مجموعه‌ای از عوامل بودند که حساسیت ایجاد نشود یا اگر شد بتوانیم پاسخ‌گو باشیم.
این مستندساز در جواب این سؤال که ارتباط با صاحبان قدرت چه تأثیری در ساخت خشت خام داشت، گفت: بدون شک ارتباط با صاحبان قدرت به ما در ساخت برنامه کمک کرده است و تلقی مصاحبه‌شوندگان و نهادهای مختلف و ارتباط با صاحبان قدرت گاهی نتیجه مثبت و گاهی نتیجه منفی می‌دهد.
وی با تأکید بر اینکه اعتمادسازی برای مصاحبه‌شونده بحث مهمی است، تصریح کرد: قاعده کلی این است که هر کسی متخصص تاریخ است علیرغم نگاه سیاسی که دارد باید بدون نگاه خاصی کار را پیش ببرد.