بزرگنمايي:

عصر قم - سینما اگر چه جوان، اما پر رونق ترین، پربارترین و جنجالی ترین تاریخ را پشت سر گذاشته و به نحوی گریزناپذیر در کلیت تاریخ قرن بیستم جای گرفته است. به مناسبت 21 شهریور، روز سینما، نگاهی به تاریخچه این هنر داریم
21 شهریور، روز ملی سینما
تاریخ سینما 120 سال قدمت دارد، از آخرین سالهای قرن 19 تا آغاز قرن 21. تصاویر متحرک به تدریج از از کاروانهای شادی شروع شد و تا آنجا پیشرفت کرد که یکی از مهمترین ابزار ارتباطات و تفریحات و رسانه پرتعداد قرن 20 شد. تصاویر متحرک فیلم‌ها تحت تأثیر سه عامل هنر، تکنولوژی و سیاست بوده‌است.
سینما یک رسانه دیداری شنیداری مبتنی بر فناوری است که به وسیله آن فعالیت اقتصادی صورت می‌گیرد و همچنین قابلیت استفاده هنری را داراست. یک اثر سینمایی که فیلم سینمایی نامیده می‌شود، از عناصر تصویر (به صورت مجموعه‌ای از فریم‌ها) و صدا (گفتگو، صدا و موسیقی) تشکیل شده‌است. یک فیلم بر اساس فیلمنامه و توسط مجموعه‌ای از بازیگرها، کارگردان، فیلم‌بردار و عوامل دیگر ساخته می‌شود. سینما جدیدترین شاخه هنر، معروف به هنر هفتم است که امروزه یکی از عمومی‌ترین و محبوب‌ترین تولیدات هنری را ارائه می‌کند. سینما همچنین به محل پخش عمومی فیلم سینمایی نیز گفته می‌شود.
در ایران هر ساله روز 21 شهریور به عنوان روز سینما گرامی داشته می‌شود.
پیش از سینما
نمایش و رقص، مولفه‌های مشترک بسیاری با فیلم داشت، از قبیل متن نمایش، نورپردازی، طراحی لباس، تولید، کارگردانی، بازیگری، بینندگی، مستمعین و درجه‌بندی. سابقه دو هنر فوق به هزاران سال قبل از فیلم بر می‌گردد. بسیاری از اصطلاحات فنی این دو حوزه نیز در آینده در نظریه و نقد فیلم بکار رفت مثل اصطلاح میزانسن.
قدمت جعبه به ابن هیثم در کتابی از او با نام کتاب المناظر بر می‌گردد (1021م، قرن پنجم) و بعدها این دستگاه توسط گیامباتیستا دلا پارتا در سال 1600 تکمیل شد. نور توسط یک سوراخ کوچک یا یک لنز در خارج از آن برعکس می‌شود و بر روی یک سطح صاف یا صفحه نمایش داده می‌شود، در سال 1740 و 1748 دیوید هوم در مقالات رساله‌ای دربارهٔ طبیعت آدمی و پرس و جویی درباب فرایند فهم در آدمی به بحث دربارهٔ مشارکت و انگیزش مایه خیال بوسیله تصاویر می‌پردازد که عده‌ای گمان می‌کنند که اولین ارجاعات در مورد زبان فیلم است.
تولد سینما
در سال 1878 میلادی، ادوارد مایبریج با حمایت مالی للاند استانفورد که سیاستمدار و مؤسس دانشگاه استنفورد بود موفق به عکسبرداری پشت سر هم از اسبی به نام سالی گاردنر شد. این عکسهای متوالی توسط 24 دوربین پشت سر هم برداشته شد. آزمایش فوق در 11 ژوئن در مزرعه پالو آلتو و با حضور نشریات برگزار شد. دوربین‌ها به موازات حرکت اسب در یک مسیر مستقیم قرارداده شد و شاتر هر دوربین بوسیله سیمی که با سم اسب در ارتباط بود کنترل می‌شد. هر تصویر در یک هزارم ثانیه برداشت می‌شد. فیلم بعدی که تجربه شد منظره باغ روندهای بود که در 14 اکتبر 1888 میلادی بوسیله لوئیس پرینس در لیدز، ایالت یورکشایر غربی انگلیس ساخته شد؛ لذا انگلیسی‌ها به عنوان اولین کسانی که به تصویر متحرک دست یافته‌اند شناخته می‌شوند.
در 21 ژوئن 1889 میلادی، ویلیام گرین حق امتیازی به شماره 10131 برای دوربین کرونوفوتوگرافیک اش گرفت. ظاهراً دوربین او قادر به گرفتن 10 عکس بر روی فیلم سلولولید سوراخ دار بوده‌است. گزارشی از این دوربین در روزنامه عکسی انگلستان در تاریخ 28 فوریه 1890 میلادی منتشر شد. گرین یک سری تصویر از قضیه را برای توماس ادیسون یعنی کسی که در آزمایشگاهش دستگاهی به نام کینتوسکوپ را ساخته بود ارسال کرد. این گزارش بار دیگر در مجله Scientific American در تاریخ 19 آوریل همان سال به انتشار رسید. گرین در سال 1890 مکانی برای نمایش تهیه کرد اما سرعت پایین نمایش عکسها باعث عدم توجه چشم‌گیری به آن شد.
ویلیام کندی لاری دیکسون، که همکار ادیسون در لابراتوارش بود توانست با ساخت نواری از جنس سلولولید برای خودش اعتباری کسب کند. آن‌ها برای تولید فیلم استودیویی به نام بلک ماریا ساختند. (به علت شباهت ساختمان استودیو با ماشین مخصوص حمل مجرمین که نامش بلک ماریا بوده‌است). کینتوسکوپ با موفقیت در کل اروپا منتشر شد اما ادیسون هرگز این وسیله را خارج از آتلانتیک ثبت نکرد. این امر باعث شد تا از روی این دستگاه تقلیدهایی صورت گیرد، مثل دوربینی که بوسیله مخترع انگلیسی رابرت و پائول و بیرت اکرس شریکش ساخته شد.

دستگاه سینماتوگراف
پائول عقیده بر نمایش تصاویر متحرک برای گروهی از تماشاچیان عمومی به جای بینندگان خاص را داشت، از این رو یک فیلم پروژکتور تولید کرد، اولین نمایش خودش را در 1885 انجام داد. در حول و حوش همین زمان، در فرانسه، آگوست و لوئی لومیر سینماتوگراف را اختراع کردند، یک دستگاه قابل حمل که سه قطعه دوربین، چاپگر و پروژکتور را در یکجا جا داده بود.

برادران لومیر
آنها به زودی با فیلم‌های واقع گرایانه خود به اصلی‌ترین تولیدکنندگان اروپا تبدیل شدند، کارهایی مثل: کارگران در حال خروج از کارخانه لومیر و کارهای خنده آوری مثل آبیار آبیاری می‌شود (هر دو در سال 1895) ساخته شده‌اند. در واقع اولین فیلم تاریخ سینما ورود لوکوموتیو بخار به ایستگاه لسیوته است. لومیرها پدر سینمای مستند هستند. اولین نمایش عمومی فیلم موشن پیکچرز در اروپا، متعلق به ماکس و امیل اسکلادا نوسکی بود که با دستگاه آپاراتوس شان بایوسکوپ که یه دستگاه بدون لرزش بود از 1 تا 31 نوامبر 1895 انجام شد.
در می همان سال در آمریکا، اوژن آگوستین لائوست دستگاه ایدلوسکوپ را برای خانواده لاتهم طراحی کرد. در این دوران فیلم‌ها کمتر از 1 دقیقه بودند و اغلب یک صحنه واقعی یا نمایشی را از یک اتفاق عمومی یا ورزش یا بزن و بکوب را نمایش می‌دادند. هنوز از دستکاری در فیلم خبری نبود: نه تدوینی و اکثراً بدون حرکت دوربین و صحنه مستقیم. شاخصه تازگی تصاویر متحرک خود به تنهایی کافی بود تا یکی از بزرگترین اتفاقات قرن اخیر باشد.
تاربخچه ورود سینما به ایران
مظفر‌الدین‌شاه در فروردین سال 1279 از تهران به مقصد اروپا حرکت کرد. در این سفر بود که با سینما آشنا شد. در سفرنامه مبارکه مظفرالدین‌شاه آمده است که شاه روز یکشنبه هفدهم تیر 1279 به اتفاق میرزا ابراهیم خان عکاس‌باشى به تماشاى دستگاه سینموفتوگراف و لانترن ماژیک رفته است. این حادثه پنج سال پس از رواج اختراع برادران لومیر در پاریس رخ داد؛ (شاه این دوربین را اشتباهاً سینموفتوگراف مى‌نامید.)

فیلم آبی و رابی نخستین فیلم کمدی ایران
در هفته بعد، مظفرالدین‌شاه مجدداً به دیوار سینما رفت. حدود یک ماه پس از اولین دیدار مظفرالدین‌شاه با سینما، در سه‌شنبه 23 مرداد 1279 در شهر اوستاند در ساحل دریا در بلژیک، جشن روز عید گل برگزار شد و میرزا ابراهیم‌خان عکاس‌باشى مشغول عکس سینموفتوگراف‌اندازى از شاه شد. به این ترتیب بانى ورود نخستین دوربین فیلم‌بردارى و نمایش فیلم، مظفرالدین‌شاه است و نخستین فیلم‌بردار ایرانى نیز ابراهیم ‌خان عکاس‌باشى محسوب مى‌شود.
اولین فیلم ناطق
در سال 1312 خورشیدی اولین فیلم ناطق ایرانی به نام دختر لر توسط اردشیر ایرانی در بمبئی ساخته شد. استقبالی که از این فیلم شد، مقدمات ساخت چند فیلم ایرانی دیگر را فراهم کرد. تغییر جو سیاسی کشور طی سال‌های 1315 تا 1327 و اعمال سانسور شدید و مواجهه با جنگ جهانی دوم فعالیت سینمای نوپای ایران را با رکود مواجه ساخت.

پوستر فیلم دختر لر
هر چند نباید از نظر دور داشت که تا این دوره هنوز سینما در ایران جنبه عمومی نیافته بود و استفاده از معدود سینماهای موجود در تهران و شهرهای بزرگ، تقریباً مختص اشراف و قشرها خاصی از جامعه بود. از طرف دیگر در بین سازندگان فیلم نیز خط فکری خاصی وجود نداشت و به جز عبدالحسین سپنتا که به دلیل ویژگی‌های فرهنگی وی عناصر ادبیات کهن ایران در ساخته‌های وی به چشم می‌خورد، در بقیه موارد فیلم‌های ساخته شده عمدتاً اقتباسی ناشیانه از فیلمهای خارجی بود.
نخستین سالن سینمای عمومی
اولین سینمای عمومی در ایران توسط میرزا ابراهیم خان عکاسباشی در سال 1283 شمسی برابر با 1904 میلادی، افتتاح شد اما اولین سالن رسمی سینمای ایران در سال 1305 به نام سینما ایران در تهران ساخته شد.
اولین ها در سینمای ایران
اولین فیلمبردار ایرانی: میرزا ابراهیم خان عکاس باشی (1279)
اولین سینمای ایرانی: گراند سینما (1305)
اولین فیلم صامت ایرانی: آبی و رابی، اوانس اوگانیانس (1309)
اولین فیلم ناطق ایرانی: دختر لر، اردشیر ایرانی (1312)
اولین فیلم دوبله فارسی: دختر فراری، اسماعیل کوشان (1325)
اولین کارگردان زن ایرانی: شهلا ریاحی، فیلم مرجان (1335)
اولین و قدیمی‌ترین مجله سینمایی ایرانی: ستاره سینما (1332)
اولین جایزه نخل طلای جشنواره فیلم کن برای فیلم طعم گیلاس (1376)
اولین جایزه اسکار بهترین فیلم خارجی زبان برای فیلم جدایی نادر از سیمین (1391)
بیشتر بدانید : ماجرای ورود و خروج روز سینما از تقویم بخاطر لجبازی !
بیشتر بدانید : روح‌انگیز، نخستین بازیگر زن ایرانی در اواخر عمر + تصاویر
بیشتر بدانید : جای خالی"روز سینما" در تقویم
منبع: سیمرغ