بزرگنمايي:

عصر قم -
نشست نقد و بررسی مقتل قتیل‌العبره برگزار و آیت‌الله یوسفی غروی به عنوان ناقد و حجت‌الاسلام مرتضی وافی به عنوان نویسنده به تشریح و نقد این کتاب پرداختند.
  حجت‌الاسلام والمسلمین مرتضی وافی، نویسنده مقتل قتیل العبره، شب گذشته 13 شهریورماه در نشست علمی نقد این اثر گفت: در برخی نوشته‌ها می‌خوانیم که میلیون‌ها کتاب در مورد عاشورا و حضرت سیدالشهداء(ع) نوشته شده است در صورتی که تتبعی که بنده داشتم این میزان به بیش از پنج هزار اثر هم نمی‌رسد.
وی افزود: در بسیاری از این آثار هم شاهدیم که تک نگاری نبوده است بلکه یک نویسنده ضمن بیان برخی مطالب تاریخی گریزی هم به عاشورا زده و مطالبی در این مورد بیان کرده است.
وافی با طرح این سؤال که چرا اینقدر اثر در مورد عاشورا و امام حسین(ع) کم داریم بیان کرد: 14 قرن از تاریخ صدر اسلام و عاشورا می‌گذرد و این میزان اثر نشانه بی مبالاتی، کم توجهی و احیانا ماجراهای تاریخی مانند حمله مغول به کتابخانه‌های شیعه و سوزاندن آثار دینی بوده است.
این محقق و پژوهشگر با بیان اینکه بنده در نوشتن این اثر به 28 مقتل مراجعه کرده‌ام که 12 مقتل آن مربوط به دوره قبل از بحار الانوار علامه مجلسی است که از میان آن‌ها برخی چندان مهم و مفید هم نبوده‌اند، عنوان کرد: عموم مقتل‌های نوشته شده به دوره بعد از علامه مجلسی یعنی چند قرن اخیر باز می‌گردد و ما قبل از آن، مقاتل چندانی نداریم.
وافی تصریح کرد: عمده مطالب بیان شده در این کتاب براساس کامل الزیارات ابن قولویه است که متوفای 368 هجری قمری یعنی 300 سال بعد از واقعه عاشورا است همچنین وقایع بیان شده در مقتل ابی مخنف براساس ارشاد شیخ مفید نیز بازخوانی شده است، ضمن اینکه مقتل ملحوف ابن طاووس نیز دستمایه اصلی این کتاب است.
وی با بیان اینکه بررسی مقاتل گذشته نشان می‌دهد که نوشتار نویسندگان این آثار با هم متفاوت است بیان کرد: این مسئله بیانگر آن است که بزرگان در نوشتن آثار از حافظه خود و زبان عرف زمان خود بهره برده‌اند، لذا برخی واژه‌های به کار رفته ممکن است امروز برای ما معنای تکراری و یا ناشناخته‌ای داشته باشد.
ترویج مقتل‌خوانی
نویسنده قتیل العبره اظهار کرد: یکی از اهداف بنده از نوشتن این اثر تداوم سنتی است که علمای گذشته به خصوص کسانی مانند آیت الله حکیم و دیگران در نجف و آیت الله گلپایگانی در ایران داشتند و آن ترویج سنت مقتل‌ خوانی به خصوص از روی کتاب است، به همین دلیل تصورم این است که این اثر دستمایه خوبی برای مجالس روضه و مداحان است تا در فرصت کوتاهی بتوانند متن خوبی در اختیار داشته باشند زیرا مقاتل گذشته پراکنده‌گویی دارند.
وافی ادامه داد: پیوستگی متن و در عین حال رعایت امانتداری از دیگر ویژگی‌های این اثر است؛ بنده وقتی نوشتن این کتاب را شروع کردم دیدم برخی دیگر نیز درصدد این کار هستند لذا دست نگه داشتم تا آن آثار نوشته شود از جمله آقاتهرانی، مقتل «وِتر مَوتور» را نوشتند ولی وقتی ملاحظه کردم دیدم بیشتر جمع‌آوری فیش‌های مختلف است که در خطابات و مرثیه‌ها مورد توجه بوده و پیوستگی لازم برای استفاده مداحان در مجالس مقتل‌خوانی را ندارد.
وافی با بیان اینکه این کتاب به صورت خلاصه به وقایع 10 ساعته عاشورا که البته برخی آن را تا 72 ساعت ذکر کرده‌اند می‌پردازد تصریح کرد: در جلد اول این اثر بنا نداشتم مآخذ و منابع کتاب را ذکر کنم زیرا بیشتر دنبال ارائه کتابی برای مجالس بودم، شبیه آنچه در مورد حدیث کساء و زیارت ناحیه در کتب ادعیه وجود دارد که در واقع ترکیب چند روایت است.
این محقق و پژوهشگر ادامه داد: من دنبال متنی بودم که مادحین در روز عاشورا از آن استفاده کنند، لذا با چندین نفر از مراجع تقلید هم دیدار داشتم و حتی با برخی به مدت نسبتا طولانی به صورت تلفنی این نوشته‌ها را به بحث گذاشتیم و در چاپ جدید آن هم منابع و فهرست‌ نویسی و مقدمه نیز اضافه و اشکالات متنی هم اصلاح شد.
نویسنده قتیل‌العبره با بیان اینکه در مورد روایات عاشورا بسیاری از افراد با تساهل برخورد می‌کنند اظهارکرد: برخی مانند فاضل دربندی از لحاظ معقول و منقول بسیار سختگیر و مستند و مستدل عمل کرده است ولی در بحث مقتل و تاریخ این گونه نیست.
روایات عاشواریی، معتبرترین روایات تاریخی
وی افزود: وقایع تاریخی را ما نمی‌توانیم به ضرس قاطع بیان کنیم اما به دلائلی جزء مستندترین تاریخ‌ها است و کم‌ترین اشکالات در آن است زیرا جنس روایات عاشورائی از جنس تواتر تاریخی است؛ برخی منقولات عاشورا از دشمنان امام نقل شده است که می‌توان به وقایع مربوط به قتلگاه اشاره کرد.
وافی با بیان اینکه در فقه‌ التاریخ توجه به نظر و ادعای مخالف بسیار مهم است، عنوان کرد: در این صورت در مورد حوادثی که چند وجه نقل شده می‌توان قابل جمع هم دانست، به عنوان نمونه در مورد طفل شیرخواره، احتمال وجود چند طفل می‌رود.
این محقق و پژوهشگر از تدوین کتابی با محوریت خلقت نوری ائمه(ع) و 14 معصوم خبر داد و گفت: این اثر از نام مبارک پیامبر(ص) شروع شده و در ادامه از حضرت زهرا(س) و سائر ائمه(ع) بحث خواهند شد، البته نام آن را مقتل نمی‌گذاریم و شرح مصائب خواهد بود زیرا مقتل را تنها برای امام حسین(ع) بیان می‌کنند.
نویسنده قتیل العبره با بیان اینکه حوادث عاشورا در منابع اهل سنت به صورت جزئی‌تر و دقیق تر بیان شده است تصریح کرد: یکی از دلائل این کار آن است که علما و اندیشمندان شیعه در نوشتن اثار این دقت را داشتند که مطالب عاشورا، مکشوف مطرح نشود، لذا خیلی وارد جزئیات نمی‌شدند.
وی در مورد مستند بودن روایات عاشورا و اینکه برخی می‌گویند ما به چه اعتباری می‌توانیم به این روایات متکی باشیم گفت: برخی روایات عاشورا از دشمنان امام حسین(ع) نقل شده، برخی توسط خبرنگاران به تعبیر امروز بدون مرز، برخی توسط بازماندگان اهل‌ بیت(ع) مانند حضرت زینب(س)، فاطمه صغری و سکینه و ... و بخشی نیز در دوره‌های بعد توسط معصومان(ع) مورد تایید قرار گرفته است. بنابراین روایات قابل اعتمادی هستند.
نقد کتاب قتیل العبره
در ادامه این نشست آیت‌الله محمدهادی یوسفی غروی، مورخ و استاد برجسته تاریخ حوزه به نقد این کتاب پرداخت و گفت: منابع کتاب یکدست نیست و ترتب تاریخی در آن رعایت نشده است، مثلا امالی شیخ صدوق که قبل از اثر شیخ مفید است در رده بعدی آمده و این تسلسل تاریخی حفظ نشده است.
وافی در پاسخ به این نقد ادامه که استفاده از منابع به ترتیب حروف الفبا آمده است و یوسفی غروی نیز پاسخ داد که به ترتیب حروف الفبا بد نیست ولی در آثار تاریخی چون تاریخی است تسلسل باید رعایت شود.
یوسفی غروی با بیان اینکه سطوح آثار نیز رعایت نشده و بخش زیادی از آثار مربوط به دوره معاصر است بیان کرد: این مقاتل که ما نام آن‌ها را مقتل می‌گذاریم به واسطه نقل اخبار امام حسین(ع) است وگرنه، نه خود نویسندگان نام کتابشان را مقتل گذارده و نه واقعا مقتل هستند و صرفا اخبار قتل امام را آورده‌اند و ملتزم به این نیستند که اخبارشان مسند بوده و به افراد حاضر و ناظر در ماجرا برسد و تنها مقتل ابی مخنف آن هم ابی مخنف اصلی را به عنوان قدیمی‌ترین سندها داریم.
یوسفی غروی عنوان کرد: از کتاب هشام بن محمد بن صائب کلبی شاگرد ابی مخنف متوفای 206 هجری یعنی در دوره امام جواد(ع) نیز نسخه‌هایی تا قرن ششم هجری در دست بوده است.
وی با اشاره به تاریخ طبری افزود: طبری در 310 هجری قمری فوت کرده است و اخبار نشان می‌دهد که مقتل ابی مخنف به دست او نرسیده و همین کتاب هشام کلبی در دست او بوده است و البته ملتزم به نقل فقط اخبار مخنف نبوده و اضافات هشام را هم نقل کرده و صد سال بعد شیخ مفید باز روش طبری را طی کرده است که نشان می‌دهد این کتاب در دست شیخ مفید هم بوده است.
یوسفی غروی تصریح کرد: حاجی نوری که کتاب‌شناس متاخر شیعه و صاحب مستدرک الوسائل و خاتمه آن بوده است تذکر نداده که شیخ مفید کاری نظیر طبری را انجام داده است تا اینکه بنده در بررسی ارشاد شیخ مفید متوجه شدم که ثلث اول کتاب به پیامبر(ص) و ...، ثلث دوم مقتل امام حسین(ع) و ثلث سوم اخبار ابناء الحسین(ع) است.
این مورخ بیان کرد: برخلاف تصور، شیخ مفید از طبری نقل نکرده و شواهد نشان می‌دهد که در ذکر بسیاری از عبارات استقلال دارد و در جایی که با متن طبری مطابقت دارد نقل از مقتل کلبی است ولی در جاهایی که مطابقت ندارد از مدائنی گرفته است که این موارد زیاد هم نیست.
یوسفی غروی اظهار کرد: ما قبل از شیخ مفید هیچ عالم شیعی نداریم که کتابی در این حد نوشته باشد ولی الان متاسفانه اخبار مسند مقتل امام حسین در دید جهانیان منحصر به مقتل طبری شده است.
مقتل ابی مخنف؛ معتبرترین مقتل
این استاد حوزه علمیه عنوان کرد: کهن‌ترین مقتل، ابی مخنف است که مسند است و نجاشی هم در رجال که کتاب درجه یک رجال شیعه و قرآن رجالی است از ابی مخنف توصیف می‌کند که او موثق است و گفته اخباری که او بپذیرد قابل اعتماد است؛ این بهترین جمله در مورد ابی مخنف است که البته به معنای شیعه عقیدتی و مکتبی بودن او نیست و او صرفا محب شیعه بوده است.
یوسفی غروی به سنت مقتل‌خوانی اشاره و تصریح کرد: واژه «سنت» در دوره اخیر معنای ثانوی جدا از معنای اصطلاحی فقهی حوزوی پیدا کرده است و آن راه طی شده و طریقه قدیمی را می‌گویند و به این معنا، مقتل سنت است ولی سنت به معنای فقهی نیست.
وی افزود: اینکه کتاب خاصی از ابتدا گزارش عاشورا را داشته باشد و کسی بتواند آن را در مجالس بخواند نمی‌توان به هیچ امامی منسوب دانست اگر چه به صورت کلی ائمه توصیه بر روضه برای امام داشتند.
عضو انجمن تاریخ‌پژوهان حوزه تصریح کرد: مقتل‌خوانی عمدتا سنت عربی است و شروع آن همزمان و همراه با قیام دولت شیعی سادات موسوی مشعشعی در جنوب عراق و ایران بوده و هنوز هم عادات و آداب آن در کشور ما وجود دارد.
یوسفی غروی بیان کرد: محدث قمی در اعمال روز عاشورا گفته که بهتر است شخص بنشیند و مقداری مقتل بخواند البته استحباب خاص منصوص بیان نکرده و استحباب عام را مورد تاکید قرار داده است.
وی ادامه داد: این کتاب 20 مورد اشتباه محتوایی در صفحات مختلف دارد که بنده احصاء کرده‌ام از جمله اینکه سه بار کشته شدن حضرت ابوالفضل(ع) بیان شده است یا 72 ساعته دانستن عاشورا درست نیست ضمن اینکه نقل خواب امام حسین(ع) بی سند است و حتی در ضبط کلمه«شمر» که«شِمِر» درست است دقت نشده است.