بزرگنمايي:

قم آنلاین - قم- کاهش منابع آبی قم در سال های اخیر تاثیر مستقیمی بر روی بخش کشاورزی استان داشته است و بسیاری از کارشناسان و مسئولان متولی این حوزه معتقدند که مهمترین راه عبور از این وضعیت، کنار گذاشتن روش های آبیاری سنتی و روی آوردن به شیوه های نوین آبیاری است.
  رکن اصلی حیات بخش کشاورزی دسترسی به منابع آبی پایدار است، به همین منظور از سال های قبل که خطر کاهش منابع آبی برای مسئولان و بهره برداران بخش کشاورزی قم آشکار شد، استفاده از سیستم های هوشمند در چاه های آب و بهره گیری از روش های نوین آبیاری همچون آبیاری قطره ای و تحت فشار به عنوان جایگزین روش های آبیاری سنتی که در آن حجم زیادی از آب به هدر می رود، در دستور کار استان قرار گرفت.
تغییر الگوی کشت و استفاده از گونه های گیاهی که برای تولید آنها در مزارع به حجم کمی از آب نیاز می باشد، سیاست راهبردی دیگری است که از مدت ها قبل برای مقابله با چالش کم آبی مورد توجه مسئولان و کشاورزان استان قم قرار گرفته است.
در همین رابطه  به منظور اطلاع از آخرین وضعیت اقدام های صورت گرفته برای ساماندهی و مدیریت منابع آبی در بخش کشاورزی قم، با مسئولان متولی این بخش به گفت و گو پرداختیم.
** 60 درصد چاه های کشاورزی قم هوشمند است
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای قم پیرامون این موضوع گفت: در حال حاضر 60 درصد چاه های آب بخش کشاورزی استان از کنترل های هوشمند استفاده می کند.
احمد حاجی حسینی مسگر، بیان داشت: به منظور جلوگیری از برداشت غیر مجاز از چاه های استان، شرکت آب منطقه ای با همکاری شرکت توزیع برق، چاه های فعال در بخش کشاورزی قم را به سیستم کنتورهای فهام و هوشمند مجهز می کند.
به گفته وی، ساعت کارکرد چاه های بخش کشاورزی در تمام مناطق استان سه هزار ساعت در سال است و استفاده بیش از این میزان تخلف محسوب می شود.
2 هزار حلقه چاه مجاز در استان قم دارای پروانه بهره برداری است که تخلیه آب سالانه از آنها 500 میلیون متر مکعب می باشد؛ یک هزار حلقه از این چاه ها در بخش کشاورزی و یک هزار حلقه چاه دیگر نیز در سایر بخش ها از جمله صنعت، خدمات و شرب مورد استفاده قرار می گیرد.
105 هزار هکتار از وسعت یک میلیون و 123 هزار هکتاری استان قم به اراضی کشاورزی اختصاص دارد.
** آب قنات های استان قم 50 درصد کاهش داشته است
حاجی حسینی مسگر همچنین با تشریح وضعیت قنات های استان قم، افزود: آبدهی قنات های استان در آماربرداری سراسری سال آبی 90-89 به طور میانگین 6.9 لیتر در ثانیه بود که این رقم در سال آبی 97-96 به 3.4 لیتر در ثانیه رسید که میزان 50 درصدی کاهش آبدهی را نشان می دهد.
وی بیان کرد: متوسط آبدهی چشمه های استان نیز در سال 90-89، چهار دهم لیتر در ثانیه بوده که این میزان درسال آبی 97-96 به سه دهم لیتر در ثانیه رسیده و 25 درصد کاهش آبدهی داشته است.
براساس آخرین اطلاعات موجود، قم دارای یک هزار و 571 دهنه چشمه و 877 چشمه قنات می باشد.
**اجرای طرح آبیاری تحت فشار در 8000 هکتار از زمین های کشاورزی استان
مدیر آب و خاک و امور مهندسی سازمان جهاد کشاورزی قم نیز گفت: بر اساس تعهدات سازمانی سال گذشته چهار هزار و 300 هکتار از مزارع و باغات استان به وسیله آبیاری تحت فشار تغذیه شدند و این میزان از سال 92 تاکنون به رقم هشت هزار هکتار می رسد.
اسدالله مرتضوی بیان کرد: استان قم با مجموع کشت 105 هزار هکتار شامل 63 هزار هکتار کشت سبز، 20 هزار هکتار باغات و 43 هزار هکتار زراعت، در بخش باغات 175 میلیون متر مکعب و در بخش زراعت 170 میلیون متر مکعب، نیاز خالص آبی دارد.
وی افزود: اگر طبق افق برنامه ششم و هفتم توسعه کشور تمام مزارع و باغات قم به وسیله روش های نوین آبیاری شود، می توان ادعا کرد که تمام بخش کشاورزی استان با 500 میلیون متر مکعب آب، آبیاری خواهد شد.
وی با اشاره به این که اجرای سیستم آبیاری های نوین در زمین های کشاورزی باعث صرفه جویی 90 درصدی در راندمان آبیاری می شود، ادامه داد: در استان قم به دلیل کیفیت پایین و شور بودن منابع آبی این میزان از راندمان حداکثر به 70 درصد می رسد که همین میزان هم می تواند نقش موثری در کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی داشته باشد.
مرتضوی گفت: احیا و مرمت قنوات، احداث شبکه های آبیاری و زهکشی، اجرای عملیات لوله گذاری، تسطیح اراضی کشاورزی و اجرای طرح پوشش انهار سنتی از جمله اقدام هایی است که در سال های گذشته توسط سازمان جهاد کشاورزی استان قم برای بهینه سازی مصرف آب در بخش کشاورزی صورت گرفته است.
**تهیه طرح جامع تغییر الگوی کشت برای نخستین بار در استان قم
همچنین معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی قم گفت: برای نخستین بار در کشور، طرح جامع تغییر الگوی کشت با لحاظ تمام شرایط جغرافیایی، اجتماعی و اقتصادی در قم تهیه و اجرا می شود.
محمد علی سلامی، افزود: در الگوی کشت جدید به دنبال استفاده از محصول های کم آب بر و مناسب شرایط اقلیمی قم هستیم تا بخش کشاورزی استان به دلیل محدود شدن منابع آبی و خشک سالی های اخیر، دچار بحران نشود.
وی بیان کرد:در این طرح، تمام مولفه های موثر در کشاورزی همچون وضعیت ومقدارآب مصرفی، میزان اراضی تحت کشت، شرایط اقلیمی منطقه، مسائل اقتصادی، رویکردهای محیط زیستی و بسیاری از موضوع های دیگر، مورد توجه قرار می گیرد.
وی ادامه داد: هدف این طرح حفظ و پویایی بخش کشاورزی قم به همراه افزایش میزان تولید محصول های زراعی و باغی و به تبع آن رشد بخش دامپروری استان است؛ لذا این طرح فرصت های شغلی بخش کشاورزی را تقویت می کند و درآمد کشاورزان را ارتقا می دهد.
سلامی گفت: استان قم برای کشت بسیاری از گیاهان دارویی نیز مناسب است که البته عموما گیاهان دارویی کم آب همچون گل محمدی وخارشتر که برای رشد به آب بسیار کمی نیاز دارند مد نظر می باشد.
وی بیان کرد: با استفاده از گیاهان کم آب بر و مقاوم با شرایط اقلیمی قم مثل شوری، نه تنها پویایی بخش کشاورزی حفظ می شود، بلکه با کشت این گیاهان واجرای سیستم های آبیاری تحت فشارمی توان ضمن مصرف آب کمتر، سطح بیشتری از زمین ها راکشت و از آلودگی ریز گردها نیز جلوگیری و علوفه مورد نیاز دامپروری استان را تامین کرد.
وی ادامه داد: استقبال کشاورزان استان از اجرای طرح جامع تغییر الگوی کشت که برای تدوین آن تلاش های زیادی انجام شده است، می تواند موجب تقویت بخش کشاورزی قم شود.
**عدم مدیریت آب در روستاها به نارضایتی اجتماعی می انجامد
کارشناس امور زیربنایی دفتر امور روستایی استانداری قم، نیز در این رابطه گفت: عدم مدیریت صحیح، مهمترین عاملی است که موجب از دست رفتن منابع آبی در روستاها و کاهش فرصت های شغلی در بخش کشاورزی و دامپروری به عنوان مهمترین فعالیت روستائیان می شود و در نهایت نارضایتی اجتماعی آنان را در پی دارد.
حسین طالبی بیان کرد: نگاه به دوران گذشته نشان می دهد، ایرانیان و از جمله مردم قم با پدیده کم آبی ناشی از رویدادهای طبیعی آشنا بودند و می توانستند خود را با آن هماهنگ کنند، برای مثال در سال هایی که آب بیشتری در اختیار داشتند، سطح زمین های کشاورزی خود را گسترش می دادند و در سال های کم بارش از میزان آن می کاستند.
وی افزود: اما در 50 سال گذشته به دلیل ورود فناوری های جدید به حوزه کشاورزی و توانایی حفر چاه عمیق برای دستیابی به منابع آبی، تعادل طبیعت به هم خورد و روستائیان که از آثار منفی این پدیده بی اطلاع بودند، به دلیل نبود مدیریت صحیح، شروع به برداشت بیش از اندازه آب کردند.
وی ادامه داد: دستیابی به آب فراوان در مقاطعی باعث شد، گونه های گیاهی که هیچ گاه در مناطقی مانند قم، کشت نمی شد مورد استفاده قرار گیرد و همین مساله به تدریج کاهش منابع آبی را در پی داشت.
طالبی با اشاره به این که آب، یکی از عوامل قدرت است، گفت: زمانی که در منطقه ای آب بیش از توان طبیعت استخراج شود، منابع آبی مناطق اطراف آن کاهش می یابد و این کار به تدریج موجب نارضایتی های اجتماعی و سیاسی می شود.
وی افزود: به کارگیری روش های مدیریت صحیح در بهره برداری از منابع آبی و همچنین تعادل بخشی به آن از جمله ضرورت هایی است که باید در سطح کشور و استان قم به اجرا گذاشته شود تا از نابودی روستاها جلوگیری شود.
وی ادامه داد: باید مشخص شود بهره برداران اصلی منابع آبی در روستاها چه کسانی هستند و چگونه این آب را تامین می کنند، همچنین باید ارزیابی های لازم در خصوص نحو استفاده از این منابع آبی به عمل آید تا از سوء استفاده در این بخش جلوگیری گردد.
کارشناس امور زیربنایی دفتر امور روستایی استانداری قم، گفت: باید کاری کنیم که در روستاهای استان، همگان بتوانند از منابع آبی در حد ظرفیت خود استفاده کنند و بدانند در صورت استفاده ناصحیح از منابع آبی، آثار منفی آن متوجه همه ساکنان روستاست نه فقط یک عده ای خاص، با این روش یک نوع نظارت اجتماعی در خصوص نحو استفاده از منابع آبی در روستاها ایجاد می شود.
وی بیان کرد: اگر بخواهیم به دلیل کم آبی، تمام فعالیت های مرتبط با کشاورزی و دامپروری را در روستاها متوقف و ساکنان این مناطق را به سمت مشاغل دیگر هدایت کنیم، تعادل زندگی روستائیان به هم می خورد و آثار اجتماعی منفی مانند مهاجرت به شهرها و پدیده حاشیه نشینی تشدید خواهد شد.
وی ادامه داد: ترویج مشاغلی غیر از کشاورزی و دامپروری در روستاها، نیازمند آموزش و ایجاد زیرساخت های لازم است و به یک باره نمی توان مردم را از کشاورزی به سمت صنعت و یا سایر مشاغل هدایت کرد.
در بخش کشاورزی کل اراضی قابل کشت قم معادل 105 هزار هکتار است که این رقم 46 صدم درصد کل اراضی قابل کشت کشور می باشد؛ مجموع کشت سبز استان قم شامل 20 هزار هکتار باغ و 43 هزار هکتار زراعت شامل 17 هزار و 531 هکتار کشت جو، پنج هزار و 675 هکتار کشت گندم آبی، 2 هزار و 346 هکتار کشت کلزا و بقیه سطح زیر کشت به محصولات یونجه، ذرت، پنبه و صیفی جات اختصاص یافته است.
میزان متوسط تولید بخش کشاورزی قم در سال برابر 745 هزار تن شامل 425 هزار تن محصولات زراعی و باغی، یک هزار و 208 تن آبزیان و 320 هزار تن محصولات دامی است.
بیشتر بهره برداران بخش کشاورزی قم در روستاهای استان ساکن هستند؛ طبق سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال 1395، قم دارای 127 روستا با جمعیت بالای 20 خانوار است؛ جمعیت ساکن مناطق روستایی قم بیش از 55 هزار و 865 تن است که در قالب 17 هزار و 385 خانوار زندگی می کنند.