بزرگنمايي:
عصرقم- بعد
از نمازعشاء، در حوالی مسجدی ایستاده‌ام و نظاره‌گرخروج نمازگزارانی هستم
که از درب ورودی برادران و خواهران از مسجد خارج میشوند؛ خیل گسترده‌ای از
سالمندانِ زن و مرد را میبینم که گاهاً با عَصا و مشکلاتی در راه رفتن،
برای اقامه نماز به مسجد آمدهاند. در بین خیل نمازگزاران سالمند، جوانترین
نمازگزار، مردی سی و چند ساله مینماید. در فصل تابستان و فارغ از مشغله‌های
مدرسه و دانشگاه، عدم اقبال نوجوانان و جوانان به حضور در مساجد، جای بسی
تامل دارد. به این تجربه دیداری، بسنده نمی‌کنم و شب‌های بعد، به مساجد
دیگر سر میزنم؛ در مساجدی که به اجرای برنامه‌های فرهنگی و جذب جوانان،
مفتخرند، با تجربه‌ای متفاوت وحضورِ پررنگ‌تر جوانان مواجه می‌شوم. اما
برای جذب حداکثری جوانان، اقداماتِ فعالان و دغدغه‌مندان در این عرصه، گرچه
ارزشمند است؛ اما کافی نیست
می دانیم که قدرت جاذبه هر مکان
یا هر موقعیتی به میزان ارضاءکنندگی آن مکان، در رابطه با نیازهای فرد
بستگی دارد. جاذبه یک موقعیت، ممکن است بر اساس دو دیدگاه مورد توجه قرار
گیرد؛ برای بعضی از افراد یک موقعیت، فی نفسه جذّاب و ارزشمند است؛ دیدگاه
خیل سالمندانی که موقع نماز، به مسجد رفتن، همت می‌کنند؛ این نگاه است. اما
عده‌ای دیگر، مانند بسیاری از نوجوانان و جوانان، بر این باورند که
ارزشمندی امور و یا جاذب بودن موقعیتی، به ارزش بیرونی و عینی آن است و آن
موقعیت باید واجد ویژگی‌هایی باشد که به واسطه آن، بخشی از نیازهای آدمی
ارضاء شود.
بر اساس دیدگاه دوم، بین میزان
اغناکنندگی مسجد و میزان جذّاب بودن آن، رابطه مستقیمی وجود دارد.آبراهام
مزلو روانشناس انسان گرا، در ارائه هرم نیازهای روانشناختی انسان«امنیت،
محبت، تعلّق و خودشکوفایی» را مهمترین نیازهای بشر برای گرایش به رفتارها و
انتخاب‌هایش معرفی می‌کند. بنا بر این نظریه و چنان که از رفتار نوجوانان
واضح است، نوجوان و جوان به انحاء مختلف در پی ارضاء نیازهای گوناگون خود
بر می‌آید و در این مسیر، به مکان ها و محافلی می‌رود که در آنجا پاسخی به
یکی از نیازهای متنوعِ خود بیابد. پس باید دید مساجد و متولّیان آن تا چه
اندازه، از نیازهای نوجوانان و جوانان، آگاهی دارند و در صورت آگاه بودن تا
چه میزان برای برآوردن این نیازها، برنامه‌ریزی کرده‌اند.
در این یادداشت، برای ارائه
راهکارهای جذب جوانان به مساجد، مطلوب است چگونگیِ اِبراز «امنیت»، «محبت»،
«احساسِ تعلّق» و «خودشکوفایی» را به عنوان مهمترین نیازهای مورد اشاره در
نظریه انسان‌گرا، مد نظر قرار داده و بررسی می‌کنیم.
منظور از نیاز به «امنیت»، علاوه
بر ایمن بودن از خطرات بیرونی، ایمنی از خطرات درونی و روانی نیز هست. یکی
از بهترین روش ها برای القای احساس آرامش و امنیت روانی در نوجوان که
اضطراب¬ها و بحران‌های این دوران را تجربه می‌کند، همراهیِ صمیمیِ مشاوران
دینی و روانشناسی در فعالیت‌های فرهنگی مساجد است. مشاورانی که می‌توان
آنها را نیز به عنوان خادمانِ افتخاریِ دین و جامعه، به خدمت گرفت.آگاهی
بخشی سایر ارگان‌ها در ارائه اطلاعات درباره مواد مخدر، آشنایی با زمینه‌ها
و محیط‌های جرم خیز در فضای حقیقی و مجازی، پاسخ‌گویی به سوالاتی که به
دلیل گستره شبکه‌های اجتماعی، گاها عقاید نوجوان و جوان را در تقابل با
عقاید خانواده و جامعه قرار می‌دهد و ... در محیط مسجد، به دلیل افزایش
اطلاعات نوجوان و جوان، باعث نجات وی از دو راهی فکری شده و آرامش روانی و
امنیت درونی او را تقویت می‌کند.
برای ابراز «محبت» نیز باید
معیارهایی در نظر گرفت. توجه و احترام به شخصیت، علاقمندی‌ها و مهارت‌های
یکایکِ نوجوانان و جوانان در جذب آنها به مساجد بسیار تاثیرگذار است.
«تشویق» نیز یکی از معیارهای ابراز محبت است. ایجاد شرایط «تشویق» برای
نوجوانان و جوانان محلّه که برگزیدگان عرصه‌های مختلف درسی، ورزشی، هنری،
فرهنگی و ... هستند، خارج ساختنِ تولیت مسجد از سالمندان مطلق‌گرا، اعلام
اسامیِ نوجوانانِ مسجدی به مدارس و تشویق آنها در مدرسه از سوی مساجد،
عیادت‌های دسته جمعی اهالی مسجد از جوانان و نوجوانانِ بیمارِ محل، ملاقات
دسته جمعی اهالی مسجد برای عرض تبریک به نوجوانان موفق در عرصه‌های مختلف
در خانه نوجوان و بسیاری از برنامه های به ظاهرجزئی، در القای احساس محبت
تاثیر گذارند.
ایجاد «احساس تعلق» مرحله مهم‌تر و
احساس مهم‌تریست که قدرت جذب کنندگی بیشتری دارد. چرا که احساس تعلق ، در
تعارض با احساس تنهایی و تضاد با تجربه ذهنی افراد در مورد فقدان روابط
خشنود کننده است. برای ایجاد «احساس تعلق» فعالیت‌های گروهی و عضویت در
گروههای کاری، بسیار کمک کننده است. تشکیل گروههای نوجوان و جوانِ مسجدی
برای ورزش‌های صبحگاهی، همیاری نوجوانان برای تهیه بسته های کمک به سیل
زدگان، زلزله زدگان و فقرا، ایجاد شرایط تهیه روزنامه‌ها و مجلات محلی با
مسئولیت مسجد و تهیه اخبار و تحلیل ها از سوی نوجوانان و جوانان (درنسخه
های محدود)، ایجادِ شرایط آموزش‌های افتخاری و استفاده از مدرسین نوجوان و
جوان در رشته‌های مختلف هنری ، فنی و ... برای سنین مختلف، اقبال به پذیرش
نوجوانان و جوانانِ خادم به صورت افتخاری در اداره امور فرهنگی و مذهبی
مساجد بویژه در ایام محرم و ماه مبارک رمضان، برگزاری حلقه های معرفتی،
برگزاری نشست هایی درباره موضوعات اجتماعی و سیاسی جامعه و ایجاد زمینه
برای خودابرازیِ نوجوان و جوان، دعوت از ورزشکاران، نویسندگان و افراد
مطرح، جلسات نقد کتاب در مورد کتابی که گروهی از نوجوانان آن را مطالعه
کرده‌اند. دعوت از سخنرانان علمی، دعوت از تازه مسلمان شده ها و پاسخ به
پرسش های نوجوانان، ایجاد نشاط در برنامه های فرهنگی مساجد، بهره گیری از
حضور ائمه جماعات جوان‌تر و مشتاق تر به فعالیت های فرهنگی، برگزاری
اردوهای درون و برون شهری از جمله برنامه هاییست که احساس تعلق و عِرقِ
نوجوان را به حضور در مسجد افزایش می‌دهد.
اما، آنچه به صورت همه جانبه،
جمیع نیازهای نوجوان را در خود خلاصه می‌کند، توجه به «خودشکوفایی» در
نوجوان و جوان امروزیست. در طراحی برنامه‌های جذب، ارزشمندترین طرح‌ها و
برنامه‌ها آنانیست که در پی ارضای نیاز ِ«خود شکوفایی» هستند.
پیشنهاد ویژه این یادداشت اجرای
طرح « فراخوان نوجوانان و جوانان مدیر و فرهنگی» برای مدیریت مساجد است. در
دفاع از این طرح، به جوهره وجودی نوجوان وجوان، استناد می‌شود که
تحوّل‌خواه و تحوّل‌گراست. ایجاد تحوّل مثبت، رشد و حرکت به جلو، از خصیصه
های نوجوانان و جوانان است. آنها در اواخر نوجوانی (هفده تا بیست سالگی)،
سازگاری بیشتری پیدا می‌کنند، تجربیاتی در زندگی کسب کرده‌اند و خواهان
آنند که برای تقبّل مسئولیت‌ها در بزرگسالی آماده شوند. اجرای طرح
«فراخوان نوجوان و جوان مدیر و فرهنگی»، هم راهکاری اولیه و هم ثانویه
است. این طرح فرصتی برای خودشکوفایی استعداد، توانایی مدیریت و استقلال
جوان فراهم می آورد، او را به مسجد جذب و چون حضور مدیران جوان به برنامه
ها، شادابی و طراوت و نوگرایی می بخشد؛ زمینه را برای جذب نوجوانان و
جوانان دیگر نیز فراهم می‌کند.
استفاده از مدیرانِ نوجوان و جوان
برای مدیریت فرهنگی مساجد با تعریف یک ساختار از تیم‌های نوجوان و جوانی
که دارای تخصص‌ها، مهارت‌ها و تجارب مکمل هستند (در قالب یک تیم با دوره
های قابل تمدید سه ماهه، شش ماهه یا یکساله)قابل اجراست. بدون شک با
استفاده از جوانان در قالب کار تیمی و گروهی، تحول فرهنگی در استان‌ها را
شاهد خواهیم بود. ارائه گواهی «جوان مدیر و فرهنگی» با اعلام نمره توانایی
کار گروهی در فرد، ثمر بخش، سابقه‌ای قابل افتخار برای جوان و پشتوانه‌ای
برای جستجوی شغل در آینده‌ای نزدیک برای وی، خواهد بود.
برای جذب نوجوانان و جوانان به
مساجد، شاید در قدم اول، لازم باشد تا مسجد به سراغ جوانان برود و بانک
اطلاعاتی از سن، جنس، مهارت‌ها و گرایش‌های نوجوانان و جوانان محله تهیه و
برنامه‌های جذب را با «مخاطب شناسی» آغاز کند.
اکثر تعاریف، «توسعه» را وسعت
یافتنِ مظاهرِ مدرنیته توصیف می‌کنند و تفسیری از وسعت یافتنِ جامعه، در
عُمق و تعالی روح انسان ندارند. توسعه حقیقی و عمیق در پیوند به خداوند
معنی و تفسیر می شود و انسانها و جوامع، هر میزان که از این نقطه توکّل و
اتکا دور باشند، از توسعه یافتگی واقعی دورترند. توسعه و تعالی روح انسان،
پیشرفت را میسرتر، درون‌زاتر و متوازن‌تر می‌سازد. گرایش نوجوانان و جوانان
به مساجد به معنی توسعه فرهنگی و حقیقی کشور است که سایر ابعاد توسعه بر
بستر آن امکان پذیر است.